Teorije objektnih odnosa

·        Melani Klajn

·        Nezavisna britanska škola (Vinikot, Ferbern, Balint)

·        Američki teoretičari (Jakobson, Kernberg)

Šta su objektni odnosi?

To su odnosi između aspekata psihičkog sveta koji nastaju u odnosima sa drugim bliskim osobama. Te aspekte ili gradivne jedinice psihičkog sveta nazivamo unutrašnjim objektima i oni uključuju reprezentacije sebe i značajnih drugih, odnosno sheme „bivanja-sa“ značajnim drugim osobama.

Teorija objektnih odnosa i psihologija selfa udaljavaju se od Frojdovog naglaska na nagonima i odbranama, fokusirajući se na odnose. Potpuni raskid s osnovnim premisama Frojdove psihoanalize uvode zagovornici relacione psihoanalize.

Osnovni pojmovi

Klasična psihonaliza, odnosno strukturalni pristup koji možemo pratiti od Frojdovog prelaska s topološkog modela na shvatanje o Ja, Ono i Nad-ja kao osnovnim gradivnim jedinicama ličnosti, smatra da su nagoni primarni pokretači ponašanja, uključujući i uspostavljanje odnosa s objektima. Objekti služe za rasterećenje napetosti izazvane delovanjem nagonskih pritisaka i nisu unapred dati. Prema teoriji objektih odnosa nagoni se javljaju u kontekstu primarnih odnosa (odnos odojče-majka), a motivacija za uspostavljanjem odnosa je primarna na isti način na koji su shvaćeni seksualni i agresivni nagon u Frojdovoj psihoanalizi.

Frojdovi sledbenici su, kroz klinički rad, postajali sve svesniji toga da Ono nije jednostavno amorfna smeša primitivnih nagoa, već da su agresivne i seksualne težnje povezane s fantazijama i značenjima organizovanim oko odnosa. Shvatanje odnosa samo u okviru kateksi nagona nije moglo da objasni sve one potrebe i osećanja koja se javljaju u odnosima – kao što su potreba za priznavanjem, sigurnošću, samopoštovanjem...

Teorije objektnih odnosa govore o nesvesnim odnosima unutrašnjih objekata koji nastaju kroz transformaciju interpersonalnog iskustva u unutrašnje strukture psihičkog sveta. Kroz razvoj, odojčad internalizuju iskustvo sebe u odnosu s drugim. Prototip ovog odnosa je iskustvo hranjenja. Kada je beba gladna, doživljava veoma neprijatno iskustvo koje uključuje doživljaj sebe kao zahtevnog, pohlepnog, besnog i doživljaj drugoga (majke) kao nedostupne, nepažljive i frustrirajuće. Iskustvo sebe i objekta praćeno je i odgovarajućim snažnim osećanjima.

Kada majka hrani bebu, konstelacija self-objekt-afekat se transformiše. Sada je iskustvo sebe i drugoga pozitivno i praćeno prijatnim osećanjima.

Osnovna postavka teorija objektnih odnosa kaže da objektni odnosi uvek uključuju interakciju između selfa, objekta i odgovarajućeg afekta. Internalizovane reprezentacije sefla i objekta se ne javljaju izolovano.  Druga važna ideja jeste da su strukture koje nastaju u psihi deteta pod značajnim uticajem detetovog fantazmatskog života. Primer: majka koju dete doživljava kao zlu, odbacujuću i nemarnu, može prosto biti zaokupljena brigom oko drugih članova porodice.

Razvoj unutrašnjih sadržaja mentalnog sveta, tj. konstelacija selfa objekata i afekata, odvija se delovanjem dva mehanizma internalizacije. Jedno je introjekcija – gde se preuzima objekt koji u unutrašnjem svetu nastavlja da se doživljava kao „drugi“, a ne kao deo selfa. Drugi proces je identifikacija koja podrazumeva modifikaciju selfa kroz internalizaciju aspekata spoljašnje figure koja se koristi kao model. Kroz asimilaciju koja je sastavni deo identifikacije, ponunutreni kvaliteti roditelja se transformišu i doživljavaju kao deo selfa, a ne kao strano telo.

Klasična psihoanaliza vidi konflikte kao borbu između nagona i odbrana ili kao borbu između intrapsihičkih struktura (ono, ja i nad-ja), dok teoretičari objektnih odnosa vide konflikt kao sukob između različitih konstelacija self-objekt-afekt koje teže da zauzmu centralno mesto u unutrašnjem svetu osobe.

Dok se karakter kod Frojda vidi kao konačan rezultat načina zadovoljavanja i frustracija nagona tokom razvojnih faza i specifičnih odbrana razvijenih u borbi protiv nedozvoljenih nagonskih težnji, prema TOO karakter određuju dominantne konstelacije reprezentacija selfa i objekata koje nastaju kroz introjekciju i identifikaciju.